Op klasuitstap naar het Gents Universiteitsmuseum (GUM)

“Welke 4 dierenskeletten herkennen jullie in het kunstwerk aan de gevel van het GUM?” is de eerste vraag waarmee gids Lieve ons uitdaagt. Vandaag wordt onze blik op wetenschap verbreed en worden de taboes die erover bestaan, doorprikt. Lieve vertelt ons de verhalen achter de tentoongestelde wetenschappelijke onderzoeksobjecten. Zo kruipen we in het hoofd van de wetenschapper.

© Katrijn Van Giel

Crimineel of artiest?

Door te classificeren brengen wetenschappers orde in de CHAOS, het eerste thema van de expo. De ‘Fauna der Lijken’ leert ons dat entomologen aan de hand van de volgorde van opruimers in de natuur, heel wat informatie kunnen vinden over een plaats delict. “Wij lossen in de les Wetenschappelijke Projecten soms crime scenes op. Daarbij blijkt de leraar soms moordenaar”, vertellen Laure, Yuray en Marilou bij de tafel met onderzoeksmaterialen.

Quirijn, leraar computerwetenschappen, was al eens bandiet van dienst, lacht hij. Of hij dezelfde bandieten-tronie heeft die wetenschapper Lombroso beschrijft in zijn boek ‘Atlas van de criminele mens’, dat is te betwijfelen. Iedereen raadt mee als Lien de bijbehorende game ‘Bandiet of artiest’ speelt op de touch screen. “Het blijft wel giswerk”, stipt Wodan aan. Toch kijken de leerlingen de komende weken uit voor leraren met ‘unibrow’, brede kaken, hoge jukbeenderen en diepliggende ogen. “Die is echt crimineel!” hoor ik op de achtergrond, maar ik noem hier vooral geen namen.

Man of vrouw, dat blijkt ook niet zo’n eenduidige classificatie. De 19de-eeuwse wasmodellen van embryo’s in ontwikkeling leren ons iets over uiterlijke geslachtskenmerken maar niet over innerlijke. De LGBTQ+-beweging, kunnen zijn wie je bent: Lieve legt het verband. “Onze biologische en psychologisches ‘ikjes’ zijn niet altijd in balans. Ook chromosomen, klieren, hormonen … bepalen mee onze genderidentiteit.”

© Katrijn Van Giel

Eerst zien dan geloven

Het volgende thema, TWIJFEL, slaat meteen toe als Lieve vraagt: “Draai eens aan de schijf. Wat zie je?” De vrouw in afzonderlijke afbeeldingen lijkt tot leven gekomen. Wat eerst een jonge vrouw was, wordt gaandeweg een oude vrouw. Wat we zien, is bewegend beeld. Onze ogen kunnen ons bedriegen. Dat bewijst deze fenakistiscoop van Jozef Plateau. De link met ‘deep fake’ op sociale media is gelegd. Wodan maakt indruk wanneer hij uitlegt: “Bij ‘deep fake’ worden foto’s op gelijkaardige wijze in een reeks bewerkt zodat het lijkt of iemand dingen zegt.”

Wout toont zijn vreugdedansje wanneer Lieve vraagt: “Hoe dans je als je blij bent?” Het volgende object, de ‘eye tracker’, onderzoekt dergelijk gedrag op basis van onze oogbewegingen. Het is een extra tool voor mensen met een beperking die met hun ogen een pc kunnen bedienen. Maar ook voor de reclamewereld, die haar campagnes op onze oogbewegingen afstemt. Van neuromarketing naar consuminderen en Google Image Search: uit de filmpjes en quizvragen leren we dat wetenschappers moeten twijfelen. “Én”, benadrukt Lieve met vinger in de lucht, “dat wijzelf kritisch moeten zijn.”

© Katrijn Van Giel

Meten is weten

“Kan je liefde of pijn meten?” vraagt Lieve bij de volgende tussenstop. Een dokter vraagt na een operatie, op een schaal van 0 tot 10, hoeveel pijn je ervaart. “Je hebt een standaard nodig om mee te kunnen vergelijken”, weet Wodan. Casper kijkt naar de mens achter de patiënt. “Ik zou die met de 8 eerder behandelen want die met een 6 voelt minder pijn”. Meten is dus niet altijd weten …

© Katrijn Van Giel

Kunst met een grote W

In gedachten al getooid in witte labojas, volgen we onze gids. “Wat zie je?” We staan allemaal geïntrigeerd te kijken bij de onderzoeksobjecten die op kunstwerken lijken. Dit is duidelijk het thema VER-BEELD-ING. “Een megafoon?” “Muziekinstrument?” “Alarminstallatie?” Wist je dat we al sinds 1860 muziek kunnen opnemen? Het was Scott de Martinville die met zijn fonautograaf de allereerste geluidsopname kon maken. Edison volgde later met de fonograaf.

De staart van een zeepaardje als basis voor de katheters bij kijkoperaties. De spiraal met zijn verschillende vormen en materialen door de eeuwen heen. Levensechte wassen modellen van huidaandoeningen en geslachtsziektes om mensen te waarschuwen als ze naar de kermis gingen en studenten te tonen hoe een ziekte evolueerde. Is wetenschap misschien ook een vorm van kunst?

© Katrijn Van Giel

Kennis delen

Bij de thematafel ‘NETWERK’ is Laure onder de indruk van de kunstige dissectie van het hoofd van een jonge vrouw. Kunst, ethiek en wetenschap kruisen elkaar, dat leren we door dit ‘werk’ van Burggraeve, die nooit het recept voor zijn preparaten prijsgaf. Jan Palfijn daarentegen bracht de verlostang meteen op de markt om vrouwen en hun borelingen te redden. “Sharing is caring?” Nee, vindt Laure: “Als ik ergens hard aan heb gewerkt, wil ik er iets voor terug.” Wodan zou investeren in kenniscreatie, alles voor de wetenschap. Wout, Yuray en Marilou willen liever bekendheid en aandacht in de vakliteratuur.

“Labo, labojas, materiaal, onderzoek, proeven …” Bij het begin van de rondleiding las Yuray in Het Salon, een U-vormige bank omgeven door lange witte gordijnen, voor wat de klas op post-its neerpende bij de vraag “Waar doet het woord wetenschapper je aan denken?” Na afloop klinken de antwoorden anders.

Dat wetenschappers niet saai maar net creatief zijn, er niet zoiets bestaat als de absolute waarheid, en er vragen gesteld mogen worden bij nieuwe uitvindingen. En dat kunst een medium is om wetenschap te verspreiden. Wij weten het! Wat doe jij straks met je ontdekkingen?